Çalışma hayatının içinde yer alan evden çalışma/uzaktan çalışma uygulamasına  ilişkin düzenlemeler 2016 yılında yapılan değişiklikle 4857 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesine eklenmiştir. Kanunda tanımlandığı şekli ile uzaktan çalışma işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesidir.

Uzaktan çalışma sözleşmesinin yazılı yapılacağı ve sözleşmede bulunması gerekli asgari unsurların neler olduğu  Kanunda sayılmıştır.  Ayrıca, uzaktan çalışan işçinin emsal işçiye göre farklı bir işleme tabi tutulamayacağı, iş sağlığı ve güvenliği hususunda çalışanların bilgilendirilmesi ve gerekli eğitimlerin verilmesi gerektiği Kanunda yer almıştır. Uzaktan çalışmaya ilişkin  usul ve esaslar ile diğer hususların  ise Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelik ile düzenleneceği belirtilmiştir.

10.03.2021 tarihli Resmi Gazete’de “Uzaktan Çalışma Yönetmeliği” yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin amacı uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işleri, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanması ve uzaktan çalışma usul ve esaslarının belirlenmesidir.

Yönetmelikte yer alan düzenlemeler göre uzaktan çalışmanın usul ve esasları ile diğer hususlar  aşağıdaki gibidir.

1- Uzaktan çalışmaya ilişkin iş sözleşmeleri yazılı şekilde yapılmak zorundadır.

 Sözleşmede; işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer almalıdır.

2- İş ilişkisi doğrudan uzaktan çalışma sözleşmesi ile kurulabileceği gibi hâlihazırda işyerinde çalışan işçinin iş sözleşmesi, işçinin ve işverenin anlaşması halinde, uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülebilecektir.

3- İşyerinde çalışmakta olan ve   uzaktan çalışma yapmak isteyen işçi bu  talebini yazılı olarak işverene iletecektir.  Talep işyerinde belirlenen usul doğrultusunda işverence değerlendirilecek; işveren talebi değerlendirirken, işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğu ile işverence belirlenecek diğer kıstasları kullanacaktır. İşçinin talebine ilişkin değerlendirme sonucunun otuz gün içinde işçiye yine yazılı olarak bildirilmesi esastır.

Talebin kabul edilmesi halinde yazılı şekilde uzaktan çalışma sözleşmesi yapılacaktır. Uzaktan çalışmaya geçen işçi, aynı usulle tekrar işyerinde çalışma talebinde bulunabilecektir. İşveren, söz konusu talebi öncelikli olarak değerlendirir.

4- Uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması halinde uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmayacaktır.

5- Uzaktan çalışmanın yapılacağı mekân ile ilgili düzenlemeler iş yapılmaya başlamadan önce tamamlanmalıdır. Mekanın düzenlenmesinden kaynaklanan maliyetlerin nasıl karşılanacağı,  uzaktan çalışan ile işveren tarafından birlikte belirlenmelidir.

6- Uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için gerekli malzeme ve iş araçlarının kim tarafından karşılanacağı belirlenmelidir. İş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa işveren tarafından sağlanması esastır. Bu malzeme ve iş araçlarının kullanım esasları ile bakım ve onarım koşulları açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışana bildirilmelidir.

İş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde, bunların işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesi, işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilmesi gerekmektedir.  İşçiye teslim edilen belgenin işçi tarafından imzalı bir nüshası ise işveren tarafından işçi özlük dosyasında saklanacaktır.

İş araçlarının listesi, iş sözleşmesi içerisinde veya sözleşme tarihinde iş sözleşmesine ek olarak düzenlenirse ayrıca yazılı belge düzenlenmesi şartı aranmaz.

7- İşin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal veya hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin neler olacağı tespit edilmeli ve giderlerin karşılanmasına ilişkin hususlar iş sözleşmesinde belirtilmelidir.

8- Uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresi iş sözleşmesinde belirtilmelidir. Mevzuatta öngörülen günlük, haftalık çalışma sınırlarına bağlı kalmak koşuluyla taraflarca çalışma saatlerinde değişiklik yapılabilecektir.

Fazla çalışma işverenin yazılı talebi üzerine, işçinin kabulü ile mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılacaktır. Bu hususlara sözleşmede yer verilmesi gerekir.

9- Uzaktan çalışma sırasında  iletişimin nasıl sağlanacağı, iletişim yöntemleri ve zaman aralığı belirlenmelidir.

10- İşveren; uzaktan çalışanı, işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendirmeli ve bu verilerin korunmasına yönelik gerekli tedbirleri almalıdır. Korunması gereken verinin tanım ve kapsamını sözleşmede belirtilmelidir.

Verilerin korunması amacıyla işveren tarafından belirlenen işletme kurallarına uzaktan çalışanın uyması zorunludur.

11- İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almak zorundadır.

12- Yönetmelik uyarınca, tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerde uzaktan çalışma yapılamayacaktır.

Kamu kurum ve kuruluşlarınca ilgili mevzuatına göre hizmet alımı suretiyle gördürülen işler ile millî güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis veya hizmetlerden hangilerinde uzaktan çalışma yapılamayacağı birim, proje, tesis veya hizmetten sorumlu olan veya hizmeti alan kamu kurum ve kuruluşunca belirlenecektir.

Tüm Dünya’yı etkisi altına alan Covid – 19 pandemisi sebebiyle pek çok işveren işçileri ile uzaktan çalışma yöntemine geçmiştir. Uzaktan çalışma olumlu yönden işverenin maliyetlerinin azalmasını ve işçinin daha rahat bir ortamda iş görme edimini yerine getirmesini sağlamıştır. Ancak uzaktan çalışma olumsuz yönden işverenin işçileri gözetim ve denetim altında tutmasının zorlaşması ve iş ilişkilerinde aksaklıklar yaşanması,  işçi yönünden ise sosyal ortamın azalması ve iletişim kopukluklarının yaşanmasına neden olmaktadır. Dolayısıyla uzaktan çalışmanın olumlu ve olumsuz etkileri tartışılırken gerek Dünya’da gerekse de ülkemizde önemli sayıda işverenin uzaktan çalışma ilişkisini kalıcı hale getirdiği de görülmektedir. İlerleyen yıllarda uzaktan çalışma ilişkinin daha yaygın ve kalıcı hale gelebileceği dikkate alındığında 4857 sayılı İş Kanunu’na, Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’ne ve ilgili diğer mevzuat hükümlerine uyumun sağlanması bir zorunluluktur.