Covid-19 sebebi ile uygulanan ve şu ana kadar aralıksız olarak 1 haftayı geçmeyen sokağa çıkma kısıtlamaları süresince iş insanlarında, çalışanlarına sokağa çıkmanın kısıtlandığı günler için ücret ödeyip ödemeyecekleri veya bu süreleri çalışanların yıllık izinlerden mahsup edip edemeyecekleri konusunda tereddüt hasıl olmuştur.

Sokağa çıkma kısıtlaması uygulanan günlerde işverenin herhangi bir ücret ödeme yükümlülüğü bulunmakta mıdır?

İşverenler sokağa çıkma kısıtlamaları süresince, çalışanlara ücret ödemeyeceklerini veya İş Kanunu’nun 40.maddesine dayanarak yarım ücret ödeyebileceklerini düşünebilmektedir.

Kanaatimizce bu mümkün değildir;

İş Kanunu’nun yarım ücret başlıklı 40.maddesi: “24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir.” demektedir.

Madde içerisinde atıf yapılan İş Kanunu’nun 24 ve 25.maddelerinde ise “İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa” ve “İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması”  ifadeleri bulunmaktadır.

Zorlayıcı sebep ile feshin gerçekleştirilebilmesi için de kesintisiz olarak bir haftayı süre ile işyerindeki çalışmanın zorlayıcı sebep ile durması veya işçinin zorlayıcı sebep nedeniyle kesintisiz olarak  bir haftayı aşan süreyle işyerine gelemiyor olması gerekmektedir.

Yarım ücreti düzenleyen 40.madde, zorlayıcı sebeple feshe gönderme yapan bir maddedir. Yarım ücretin söz konusu olabilmesi için, 24/III ve 25/III’de belirtilen en az bir haftalık sürenin mevcut olması gerekmektedir. Bu sebeple bir haftadan kısa bir süre ile zorlayıcı sebep nedeniyle işyeri kapandıysa veya işçi işe gelemiyorsa yarım ücretin ödenmesinin söz konusu olamayacağı kanaatindeyiz.

Şu ana kadar uygulanan sokağa çıkma kısıtlamalarında kesintisiz olarak bir haftayı geçen bir süre oluşmadığı için ilk hafta için yarım ücret uygulamasının söz konusu olmayacağını düşünmekteyiz.

Zorlayıcı sebep ortaya çıktığında ve bu zorlayıcı sebep kesintisiz olarak bir haftadan uzun sürdüğünde ücret ödenmemesi söz konusu olacaktır. Hali hazırda bir haftayı aşan bir sokağa çıkma kısıtlaması olmadığı için ücret ödenmemesi de söz konusu değildir.  Daha sonraki süreçte bir haftayı geçen süreyle sokağa çıkma yasağı uygulanırsa bu defa yukarıda atıfta bulunduğumuz İş Kanunu 40.madde kapsamında işveren ilk 7 gün için yarım ücret ödeyecek, aşan süre için ücret ödeme yükümlülüğü olmayacaktır.

Sokağa çıkma kısıtlaması ile geçen günler yıllık izinden mahsup edilebilir mi?

İşçinin yıllık izin hakkı vazgeçilemeyen ve Anayasa ile koruma altına alınmış bir haktır. Sokağa çıkma kısıtlaması uygulanan sürelerde işçinin çalışması, işverenin de işçiyi çalıştırması mümkün olmamaktadır. Zorunlu bir sebeple işçi iş görme edimini yerine getirememektedir ve işçinin yıllık izinle kazandığı dinlenme hakkı zorlayıcı bir sebep dolayısıyla elinden alınamayacaktır kanaatindeyiz. Bizce, İş Kanunu’nun kabul ettiği işçi lehine yorum ilkesi gereğince işçinin vazgeçemeyeceği bir hak olan yıllık izni zorlayıcı bir sebep ile çalışamaması halinde kullandırılmış sayılamayacaktır.

İşveren bu durumda nasıl bir yol izleyebilir?

İş Kanunu’nun 64.maddesine görezorunlu nedenlerle işin durması veya benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi hallerinde, işveren dört ay içinde çalışılmayan süreler için telafi çalışması yaptırabilir. Cumhurbaşkanı bu süreyi iki katına kadar artırmaya yetkilidir.

Bu çalışmalar fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmaz. Telafi çalışmaları, günlük en çok çalışma süresi olan 11 saati aşmamak koşulu ile günde üç saatten fazla olamaz. Ayrıca tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamaz.

Telafi çalışması yaptıracak işveren; bu çalışmanın İş Kanunu’nun 64 üncü maddesinde sayılan nedenlerden hangisine dayandığını açık olarak belirtmek ve hangi tarihte çalışmaya başlanacağını ilgili işçilere bildirmek zorundadır.

Telafi çalışması, kaynağını oluşturan zorunlu nedenin ortadan kalkması ve işyerinin normal çalışma dönemine başlamasını takip eden 4 ay içerisinde yaptırılır.

Açıklanan nedenlerle, sokağa çıkma yasağının sona erdiği günden başlayarak işverenler 4 ay içerisinde telafi çalışması yaptırabilecektir. İşverenin, sokağa çıkma yasağı olan iş günlerinde çalışılamayan sürelere karşılık telafi çalışması yaptıracağını ve telafi çalışmasının başlayacağı tarihi işçilerine bildirmesi gerekmektedir.

Av. Aktan Gülbenk