FAZLA ÇALIŞMA:
Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır.( İş Kanunu 41) Çalışma hayatında fazla mesai olarak adlandırılan çalışmadır.
45 saatlik çalışma süresi aksi kararlaştırılmamışsa, haftanın çalışılan günlerine eşit olarak bölünür.
Ancak tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir.( İş K. 63.) Bu halde iki aylık zaman diliminde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi 45 saati aşmamalıdır. Bu uygulamaya denkleştirme adı verilmektedir. Denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam kırkbeş saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz.
FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ:
Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir. Örneğin işçinin saatlik ücreti 20 TL ise, bir saatlik fazla çalışma ücreti 20+(20*%50)= 30 TL olacaktır.
FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA:
Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda , ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır.
FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA ÜCRETİ:
Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir. Örneğin işçi haftalık 40 saat çalışacak şeklinde iş sözleşmesi yapılmışsa; 40 saati aşan ve 45 saate kadar olan çalışmalar fazla sürelerle çalışmadır. 40-45 saat arasındaki fazla sürelerle çalışma varsa %25 zamlı ücret ödenir. 45 saatten sonra %50 zamlı ücret ödenmelidir.
Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir. ( İş Kanunu 41) Yani hem fazla çalışma , hem de fazla sürelerle çalışma için işçinin onayı gerekir.
İşçilerin işlemiş olan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma ücretleri normal çalışmalarına ait ücretlerle birlikte, 4857 sayılı İş Kanununun 32 ve 34 üncü maddeleri uyarınca ödenir. Bu ödemeler, ücret bordrolarında ve İş Kanununun 37 nci maddesi uyarınca işçiye verilmesi gereken ücret hesap pusulalarında açıkça gösterilir.
ÜCRET YERİNE SERBEST ZAMAN KULLANMA
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. Bunun için işçinin yazılı talebi alınmalıdır.( İş K . 41 ve Fazla Çalışma Yönetmeliği 6.md) İşçi hak ettiği serbest zamanı, 6 ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmesi koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır. İşçinin kanundan ve sözleşmelerden kaynaklanan tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz.
FAZLA ÇALIŞMA YAPILAMAYACAK İŞLER
a- Sağlık kuralları bakımından günde ancak 7,5 saat ve daha az çalışılması gereken işlerde,
b- Gece sayılan gün döneminde yürütülen işlerde (Çalışma hayatında "gece" en geç saat 20.00'de başlayarak en erken saat 06.00'ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir.)
c. Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında.
FAZLA ÇALIŞMA YAPTIRILAMAYACAK İŞÇİLER
Aşağıda sayılan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.
a-18 yaşını doldurmamış işçiler,
b-İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği işyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen işçiler,
c-İş Kanununun 88 inci maddesinde öngörülen Yönetmelikte belirtilen gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler,
d-Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler.
Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilere fazla sürelerle çalışma da yaptırılamaz.
ZAMANAŞIMI SÜRESİ
Ücret alacaklarında zamanaşımı süresi beş yıldır.( İş Kanunu 32/son) Fazla çalışma ücreti, genel anlamda ücret sayıldığından 5 yıllık zamanaşımı süresine tabidir. Zamanaşımı bunların hak edildiği tarihte işlemeye başlar. Bu nedenle dava konusu olursa dava tarihinden geriye doğru 5 yıl öncesine ait ücret alacakları zamanaşımına uğramış olmaktadır.
